Insulinooporność edukacja

Insulinooporność (IR – insulin resistance) – stan obniżonej wrażliwości na działanie insuliny, hormonu odpowiadającego za m. in. regulowanie stężeń glukozy we krwi. Przewlekły stan nadprodukcji tego hormonu skutkuje wystąpieniem hiperinsulinemii.

Stan ten ratuje przed cukrzycą typu 2, ale niestety z drugiej strony zwiększa podatność do tycia, ryzyko wystąpienia stłuszczenia wątroby, zaburzenia gospodarki cholesterolowej, regulacji ciśnienia krwi, pracę jajników i tempa podziałów komórkowych (ryzyko nowotworu). Może przyczynić się również do rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych.

Do najczęściej podawanych przyczyn insulinooporności należą:

• otyłość brzuszna
• dieta o wysokim indeksie glikemicznym (IG)
• przewlekłe stany zapalne
• działanie niektórych hormonów antagonistycznych do insuliny
• wiek
• uwarunkowania genetyczne (rodzinne wystepowanie cukrzycy typu 2 i otyłości)

Wyróżnia się kilka rodzajów insulinooporności : przedreceptorowa, receptorowa i postreceptorowa (najczęstsze przypadki – nieprawidłowości przekazywania sygnału wewnątrz komórek wyposażonych na błonie w receptor insulinowy).

umów wizytę

Insulinooporności nie traktuje się samej jako jednostki chorobowej, lecz jako zaburzenie prowadzące do innych chorób. Schorzenie może się rozwijać stopniowo, nie dając charakterystycznych objawów, dzięki którym można by zdiagnozować ją już we wcześniejszym etapie.

Do obajwów insulinooporności należy:

• nadmierna senność po posiłku (szczególnie bogatym w węglowodany)
• przyrost masy ciała (mimo normalnej diety)
• obniżenie nastroju
• przymglenie umysłowe
• problemy z pamięcią i koncentracją
• rozdrażnienie
• bóle głowy i tzw. ciężka głowa
• bóle stawów
• zmiany na skórze o typie rogowacenia ciemnego
• ciągłe zmęczenie
• uczucie zimna
• napady głodu po 2-3h po posiłku (tzw. wilczy apetyt)
• ochota na słodycze
• trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów

Insulinooporności może również towarzyszyć zanik miesiączek, problem z zajściem w ciążę oraz zespół policystycznych jajników (PCOS).

Następstwem nieleczonej insulinooporności może być bezpośrednio powstanie tzw. zespołu metabolicznego (zaburzenia gospodarki węglowodanowej, lipidowej, nadciśnienie tętnicze i otyłość brzuszna) oraz zaburzeń hemolizy glukozy.

Insulinooporność – diagnostyka

klamra metaboliczna – polega na pomiarze ilości glukozy potrzebnej do utrzymania stałej glikemii (tzn. stałego stężenia glukozy we krwi) przy podawaniu pacjentowi przez 120 minut insuliny dożylnie. W trakcie badania insulinę podaje się ze stałą szybkością, tak aby utrzymać jej stężenie we krwi wynoszące ok. 100 µj./ml, tj. powyżej podstawowego stężenia na czczo.

Po osiągnięciu stanu równowagi, w warunkach tak uzyskanej doświadczalnie hiperinsulinemii, wytwarzanie insuliny przez komórki β trzustki jest zablokowane, zużycie glukozy w tkance mięśniowej i tłuszczowej zwiększone, a jej wątrobowe wytwarzanie – zahamowane. Jednocześnie pacjent otrzymuje dożylny wlew roztworu glukozy ze zmienną szybkością, przy wykonywanych co 5 minut oznaczeniach glikemii, tak aby utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi.

W stanie równowagi, przy zahamowaniu wątrobowego wytwarzania glukozy i braku wahań glikemii, szybkość wlewu glukozy jest równa szybkości jej wychwytu przez tkanki, co odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę. Im mniejsze jest zużycie glukozy w tkankach, tym większa insulinooporność tkanek. Szybkość wlewu glukozy i jej tkankowego zużycia wyrażona jest w mg/min na kg masy ciała lub m² powierzchni ciała  i – jak już wspomniano – jest wskaźnikiem wrażliwości tkanek na insulinę. Przyjmuje się, iż insulinooporność należy rozpoznać przy wartości poniżej 4,7–4,9 mg/min/kg. 

Test tolerancji insuliny – jednorazowo podaje się dożylnie lub doustnie insulinę w dawce 0,1 j./kg mc., a następnie dokonuje się pomiarów stężeń glukozy w surowicy krwi. U osób z insulinoopornością spadek stężenia glukozy we krwi jest nieznaczny, w przeciwieństwie do osób insulinowrażliwych, u których stężenie glukozy spada do wartości 50% glikemii wyjściowej.

Poziom glukozy i insuliny na czczo – wartość glukozy na czczo dla insulinooporności wynisi >125 mg/dl

Insulina

Test obciążenia glukozą (krzywa cukrzycowa) – OGTT -wykonuje się pomiar glukozy na czczo, podaje się roztwór glukozy (np. 75g) rozcieńczony z wodą i wykonuje się badanie po upłynięciu 1h i po 2h. Wartości >200 mg/dl oznaczają insulinooporność.

Test supresji endogennej insuliny – polega na blokowaniu wydzielania insuliny endogennej przez podawanie adrenaliny i propranololu. U osób insulinowrażliwych uzyskane w czasie testu stężenie glukozy mieści się w granicach normy, natomiast u osób z insulinoopornością stwierdza się wyższą glikemię. 

Stężenie insuliny i C-peptydu – zwiększone stężenie insuliny lub peptydu C na czczo jest pośrednim wskaźnikiem insulinooporności, ale tylko wtedy, gdy zachowana jest czynność wydzielnicza komórek β. U osób z insulinoopornością i kompensacyjnie zwiększonym wydzielaniem insuliny jest to zjawisko przejściowe. W miarę wyczerpywania rezerw wydzielniczych komórek β, w upośledzonej tolerancji glukozy i cukrzycy typu 2, stężenie insuliny / peptydu C na czczo przestaje odzwierciedlać wrażliwość tkanek na insulinę.

Wskaźnik HOMA-IR – wylicza się go na podstawie wartości wyników glukozy i insuliny na czczo. Insulinooporność to wynik >2 (>1 to nieprawidłowość gospodarki węglowodanowej)

Wskaźnik QUICKI (wyliczany za pomocą obliczeń sumy logarytmów wartości glukozy i insuliny na czczo) – wartość <0,34 wskazuje na insulinooporność.

Rekomendowane jest również wykonywanie badań diagnostycznych parametrów, takich jak: profil lipidowy, CRP, witamina D₃, B₁₂, ferrytyna, morfologia, badanie moczu, ciśnienie tętnicze krwi, próby wątrobowe (ASPAT, ALAT, GGTP, bilirubina), kreatynina, peptyd C, hemoglobina glikowana (pokazuje wartości glukozy z ostatnich 3 miesięcy), TSH oraz indywidualny profil hormonalny.

Insulinooporność – leczenie

Leczenie insulinooporności polega przede wszystkim na usunięciu przyczyn jej powstania, czyli produktów o wysokim IG, nadmiernych kilogramów, nadmiaru stresu, krótkiego snu i używek.

Spożywając produkty węglowodanowe należy wybierać te z wysoką zawartością amylozy (część składowa skrobi), obniża to indeks glikemiczny IG. Należy również odpowiednio przygotować surowce skrobiowe, tzn. w wysokiej temperaturze i małej ilości wody. Spowoduje to powstanie tzw. skrobi opornej (właściwości błonnika pokarmowego), która zostanie sfermentowana w jelicie grubym.

Jakie czynniki obniżają indeks glikemiczny?

• mała ilość wody, niska temperatura i krótki czas obróbki termicznej (skrobia nie zostanie skleikowana)
• chłodzenie i odgrzewanie ponowne
• suszenie i pieczenie
• gotowanie na parze al dente
• dodatek białka, błonnika i tłuszczu, kwasów organicznych i składników antyodżywczych do produktu węglowodanowego
• owoce mniej dojrzałe
• krótki czas przechowywania warzyw bulwiastych i korzeniowych
• unikania nadmiernego rozdrabniania surowców
• powolne jedzenie i małe porcje
• niski ładunek glikemiczny

Przy insulinooporności samodzielnie przygotowywać posiłki. Uniknie się spożycia nadmiernej ilości produktów o wysokim IG. Najlepiej zastowować zamienniki produktów o wysokim IG produktami o podobnych cechach organoleptycznych, ale o niższym IG.

U niektórych pacjentów stosuje się lek Metformina, która ma za zadanie obniżenie poziomu glikemii poprzez: zmniejszenie produkcji glukozy w wątrobie, obniżeniu wchłaniania glukozy w jelitach oraz podwyższeniu obwodowego wychwytowi glukozy. Należy stosować się do zaleceń lekarza przy jej dawkowaniu.

Bardzo istotną kwestią niestety często pomijaną jest zadbanie o zdrowie psychiczne. Dotyczy to zarówno życia codziennego (otoczenia, samooceny, gonitwy za ideałem), jak i narzuconego sobie reżimu żywieniowego. Ograniczy to wystąpienia zaburzenia odżywiania (anoreksji, bulimii, kompulsywnego objadania się i ortoreksji).

Kiedy uda nam się ustabilizować nasz stan zdrowia i stężenia glukozy i insuliny we krwi, nauczymy sie także nowych nawyków żywieniowych. Dlatego nam będzie łatwiej kontrolować już naszą dietę. Na tym etapie dozwolone jest spożycie kontrolowanych ilości „pokarmów przyjemnościowych”.