Insulinooporność edukacja

Insulinooporność (IR – insulin resistance) – stan obniżonej wrażliwości na działanie insuliny, hormonu odpowiadającego za m. in. regulowanie stężeń glukozy we krwi. Przewlekły stan nadprodukcji tego hormonu skutkuje wystąpieniem hiperinsulinemii.

Stan ten ratuje przed cukrzycą typu 2, ale niestety z drugiej strony zwiększa podatność do tycia, ryzyko wystąpienia stłuszczenia wątroby, zaburzenia gospodarki cholesterolowej, regulacji ciśnienia krwi, pracę jajników i tempa podziałów komórkowych (ryzyko nowotworu). Może przyczynić się również do rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych.

Do najczęściej podawanych przyczyn insulinooporności należą:

• otyłość brzuszna
• dieta o wysokim indeksie glikemicznym (IG)
• przewlekłe stany zapalne
• działanie niektórych hormonów antagonistycznych do insuliny
• wiek
• uwarunkowania genetyczne (rodzinne wystepowanie cukrzycy typu 2 i otyłości)

Do obajwów insulinooporności należy:

• nadmierna senność po posiłku (szczególnie bogatym w węglowodany)
• przyrost masy ciała (mimo normalnej diety)
• obniżenie nastroju
• przymglenie umysłowe
• problemy z pamięcią i koncentracją
• rozdrażnienie
• bóle głowy i tzw. ciężka głowa
• bóle stawów
• zmiany na skórze o typie rogowacenia ciemnego
• ciągłe zmęczenie
• uczucie zimna
• napady głodu po 2-3h po posiłku (tzw. wilczy apetyt)
• ochota na słodycze
• trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów

Insulinooporności może również towarzyszyć zanik miesiączek, problem z zajściem w ciążę oraz zespół policystycznych jajników (PCOS).

Następstwem nieleczonej insulinooporności może być bezpośrednio powstanie tzw. zespołu metabolicznego (zaburzenia gospodarki węglowodanowej, lipidowej, nadciśnienie tętnicze i otyłość brzuszna) oraz zaburzeń hemolizy glukozy.

Diagnostyka

klamra metaboliczna – polega na pomiarze ilości glukozy potrzebnej do utrzymania stałej glikemii (tzn. stałego stężenia glukozy we krwi) przy podawaniu pacjentowi przez 120 minut insuliny dożylnie. W trakcie badania insulinę podaje się ze stałą szybkością, tak aby utrzymać jej stężenie we krwi wynoszące ok. 100 µj./ml, tj. powyżej podstawowego stężenia na czczo.

Po osiągnięciu stanu równowagi, w warunkach tak uzyskanej doświadczalnie hiperinsulinemii, wytwarzanie insuliny przez komórki β trzustki jest zablokowane, zużycie glukozy w tkance mięśniowej i tłuszczowej zwiększone, a jej wątrobowe wytwarzanie – zahamowane. Jednocześnie pacjent otrzymuje dożylny wlew roztworu glukozy ze zmienną szybkością, przy wykonywanych co 5 minut oznaczeniach glikemii, tak aby utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi.

W stanie równowagi, przy zahamowaniu wątrobowego wytwarzania glukozy i braku wahań glikemii, szybkość wlewu glukozy jest równa szybkości jej wychwytu przez tkanki, co odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę. Im mniejsze jest zużycie glukozy w tkankach, tym większa insulinooporność tkanek. Szybkość wlewu glukozy i jej tkankowego zużycia wyrażona jest w mg/min na kg masy ciała lub m² powierzchni ciała  i – jak już wspomniano – jest wskaźnikiem wrażliwości tkanek na insulinę. Przyjmuje się, iż insulinooporność należy rozpoznać przy wartości poniżej 4,7–4,9 mg/min/kg. 

Test tolerancji insuliny – jednorazowo podaje się dożylnie lub doustnie insulinę w dawce 0,1 j./kg mc., a następnie dokonuje się pomiarów stężeń glukozy w surowicy krwi. U osób z insulinoopornością spadek stężenia glukozy we krwi jest nieznaczny, w przeciwieństwie do osób insulinowrażliwych, u których stężenie glukozy spada do wartości 50% glikemii wyjściowej.

Poziom glukozy i insuliny na czczo – wartość glukozy na czczo dla insulinooporności wynisi >125 mg/dl

Insulina

Test obciążenia glukozą (krzywa cukrzycowa) – OGTT -wykonuje się pomiar glukozy na czczo, podaje się roztwór glukozy (np. 75g) rozcieńczony z wodą i wykonuje się badanie po upłynięciu 1h i po 2h. Wartości >200 mg/dl oznaczają insulinooporność.

Test supresji endogennej insuliny – polega na blokowaniu wydzielania insuliny endogennej przez podawanie adrenaliny i propranololu. U osób insulinowrażliwych uzyskane w czasie testu stężenie glukozy mieści się w granicach normy, natomiast u osób z insulinoopornością stwierdza się wyższą glikemię. 

Stężenie insuliny i C-peptydu – zwiększone stężenie insuliny lub peptydu C na czczo jest pośrednim wskaźnikiem insulinooporności, ale tylko wtedy, gdy zachowana jest czynność wydzielnicza komórek β. U osób z insulinoopornością i kompensacyjnie zwiększonym wydzielaniem insuliny jest to zjawisko przejściowe. W miarę wyczerpywania rezerw wydzielniczych komórek β, w upośledzonej tolerancji glukozy i cukrzycy typu 2, stężenie insuliny / peptydu C na czczo przestaje odzwierciedlać wrażliwość tkanek na insulinę.

Wskaźnik HOMA-IR – wylicza się go na podstawie wartości wyników glukozy i insuliny na czczo. Insulinooporność to wynik >2 (>1 to nieprawidłowość gospodarki węglowodanowej)

Wskaźnik QUICKI (wyliczany za pomocą obliczeń sumy logarytmów wartości glukozy i insuliny na czczo) – wartość <0,34 wskazuje na insulinooporność.

Rekomendowane jest również wykonywanie badań diagnostycznych parametrów, takich jak: profil lipidowy, CRP, witamina D₃, B₁₂, ferrytyna, morfologia, badanie moczu, ciśnienie tętnicze krwi, próby wątrobowe (ASPAT, ALAT, GGTP, bilirubina), kreatynina, peptyd C, hemoglobina glikowana (pokazuje wartości glukozy z ostatnich 3 miesięcy), TSH oraz indywidualny profil hormonalny.

Leczenie

Leczenie insulinooporności ma na celu zwiększenie wrażliwości organizmu na insulinę, co pomaga kontrolować poziom cukru we krwi oraz redukować ryzyko wystąpienia powikłań zdrowotnych z nią związanych, takich jak cukrzyca typu 2, choroby serca czy zaburzenia metaboliczne.

1. Odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu insulinooporności. Dietetyk pomoże dostosować plan żywieniowy, aby zmniejszyć skoki poziomu glukozy we krwi. Główne zasady to unikanie przetworzonych węglowodanów, ograniczenie spożycia cukru i tłuszczów nasyconych, a także zwiększenie spożycia błonnika, białka i zdrowych tłuszczów.
2. Regularna aktywność fizyczna pomaga poprawić wrażliwość na insulinę. Trening siłowy i ćwiczenia aerobowe, takie jak spacery, bieganie, jazda na rowerze czy pływanie, mogą przyczynić się do kontroli poziomu glukozy we krwi.
3. Redukcja nadwagi lub utrzymanie zdrowej masy ciała jest kluczowe w leczeniu insulinooporności. Nawet umiarkowana utrata masy ciała może znacząco poprawić wrażliwość na insulinę.
4. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić leki antyinsulinowe, takie jak metformina, które pomagają w obniżeniu poziomu glukozy we krwi oraz zwiększeniu wrażliwości na insulinę.
5. Regularne kontrolowanie poziomu glukozy we krwi pozwala monitorować skuteczność leczenia i dostosowywać plan działania w razie potrzeby.
6. Insulinooporność często towarzyszy innym czynnikom ryzyka chorób serca, takim jak nadciśnienie, podwyższony poziom trójglicerydów czy niski poziom „dobrego” cholesterolu (HDL). Kontrola tych czynników jest ważna dla ogólnego zdrowia.
7. Stres może wpływać na poziom cukru we krwi poprzez wpływ na hormony. Techniki redukcji stresu, takie jak joga, medytacja czy terapia, mogą pomóc w zarządzaniu insulinoopornością.

U niektórych pacjentów stosuje się lek Metformina, która ma za zadanie obniżenie poziomu glikemii poprzez: zmniejszenie produkcji glukozy w wątrobie, obniżeniu wchłaniania glukozy w jelitach oraz podwyższeniu obwodowego wychwytowi glukozy. Należy stosować się do zaleceń lekarza przy jej dawkowaniu.

Zasady diety

Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu przestają reagować prawidłowo na insulinę, co może prowadzić do wzrostu poziomu cukru we krwi. Dieta ma kluczowe znaczenie w zarządzaniu insulinoopornością.

1. Stawiaj na zbilansowaną i różnorodną dietę, która dostarcza odpowiednią ilość wszystkich składników odżywczych, w tym białka, węglowodanów i tłuszczów.
2. Wybieraj węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, co pomaga unikać gwałtownych skoków poziomu cukru we krwi. Skoncentruj się na spożywaniu pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw, strączków i owoców. Osoby z insulinoopornością często korzystają z monitorowania ilości spożywanych węglowodanów, aby uniknąć nadmiernego spożycia.
3. Wybieraj zdrowe tłuszcze, takie jak te zawarte w oliwie z oliwek, awokado, orzechach i rybach.
4. Spożywaj dużo warzyw i owoców, które dostarczają błonnika, witamin i minerałów. Zielone warzywa liściaste i jasne, kolorowe owoce są szczególnie korzystne.
5. Wybieraj chude źródła białka, takie jak drób, ryby, chude mięso, tofu i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu. Białko pomaga w utrzymaniu uczucia sytości.
6. Spożywaj regularne posiłki o stałych porach, unikając długich okresów głodówki, które mogą prowadzić do skoków poziomu cukru we krwi.
7. Ogranicz spożywanie produktów wysoko przetworzonych, takich jak fast foody, słodycze, napoje gazowane i żywność bogata w cukry i sól.
8. Regularne ćwiczenia mogą poprawić wrażliwość na insulinę. Ćwiczenia aerobowe i trening siłowy są korzystne.
9. Alkohol i palenie mogą pogarszać insulinooporność, dlatego warto unikać tych substancji.

Warto pamiętać, że każdy pacjent jest inny, więc najlepiej skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem, aby dostosować dietę do swoich indywidualnych potrzeb i monitorować poziom cukru we krwi. Regularna kontrola i dostosowywanie diety to kluczowe elementy skutecznego zarządzania insulinoopornością.

Jakie czynniki obniżają indeks glikemiczny?

• mała ilość wody, niska temperatura i krótki czas obróbki termicznej (skrobia nie zostanie skleikowana)
• chłodzenie i odgrzewanie ponowne
• suszenie i pieczenie
• gotowanie na parze al dente
• dodatek białka, błonnika i tłuszczu, kwasów organicznych i składników antyodżywczych do produktu węglowodanowego
• owoce mniej dojrzałe
• krótki czas przechowywania warzyw bulwiastych i korzeniowych
• unikania nadmiernego rozdrabniania surowców
• powolne jedzenie i małe porcje
• niski ładunek glikemiczny