Budowa i fizjologia włosa trychologia

Włosy są znaczącym elementem naszego wyglądu i mają istotne znaczenie dla naszego samopoczucia i pewności siebie. Ale jak naprawdę działają? W jaki sposób są zbudowane i jak funkcjonują? W dzisiejszym artykule na blogu przyjrzymy się bliżej budowie i fizjologii włosa. Zrozumiemy, dlaczego włosy rosną, jak się regenerują oraz jakie czynniki wpływają na ich kondycję. Poznamy także ciekawostki na temat różnych typów włosów i tego, jak dbać o ich zdrowie. Przygotuj się na fascynującą podróż w głąb struktury włosa!

Budowa włosa

W trakcie formowania się włosa w skórze, strefa zarodkowa naskórka tworzy pęcherzykowate zagłębienie, które sięga aż do skóry właściwej i nazywa się mieszkiem włosowym. Mieszek składa się z dwóch głównych części: nabłonkowej, zwanej macierzą, oraz części łącznotkankowej. Z macierzy powstaje łodyga włosa w wyniku rogowacenia.

Część nabłonkowa formuje również pochewkę, która sięga do powierzchni skóry. Główną częścią łącznotkankową jest brodawka włosa, zaopatrzona w naczynia krwionośne i nerwy, ściśle związana z macierzą. Uszkodzenie brodawki prowadzi do trwałej utraty włosa, podczas gdy uszkodzenie łodygi może doprowadzić do jego odrastania. Komórki znajdujące się nad brodawką noszą nazwę macierzy, gdzie dzięki podziałom komórkowym tworzy się tkanka tworząca włos.

Ścianka mieszka włosowego składa się z osłonki wewnętrznej i zewnętrznej korzenia oraz błony szklistej. Przy mieszku włosowym znajduje się mięsień przywłosowy (mieszkowy). W górnej części mieszka włosowego znajdują się gruczoły łojowe, których ujścia otwierają się do mieszka włosowego. Natomiast w części nabłonkowej tuż nad brodawką znajdują się melanocyty, których ilość produkowanego barwnika wpływa na kolor włosów.

Włosy, zwane również włóknami rogowymi, są elastycznymi strukturami powstającymi z komórek naskórka. Każdy włos składa się z dwóch głównych części: korzenia, znajdującego się w skórze, i łodygi, wystającej ponad powierzchnię skóry. Korzeń jest otoczony pochewką zwaną mieszkiem włosowym i kończy się wyraźnym zgrubieniem, nazywanym cebulką włosa lub opuszką, gdzie umiejscowiona jest bogato unaczyniona brodawka włosa.

To właśnie w cebulce włosa powstaje włos, a wszystkie warstwy nabłonkowych pochewek włosa łączą się tutaj. Mięsień przywłosowy przyczepia się do korzenia włosa po stronie otwartej mieszka, a nad nim znajduje się ujście gruczołu łojowego. Górna część mieszka, powyżej ujścia gruczołu łojowego, nazywana jest lejkiem, który zapewnia luźne ułożenie się włosa w skórze. Lejek stanowi również górną część kanału włosa. W przekroju podłużnym włos można podzielić na łodygę, korzeń, cebulkę (opuszkę) oraz brodawkę włosową.

Fizjologia włosa

Włos ma swoje miejsce w mieszku włosowym, które jest lejkowatym zagłębieniem w naskórku. Mieszek składa się z dwóch głównych części: nabłonkowej i łącznotkankowej. Część nabłonkowa to macierz włosa, zaś część łącznotkankowa to brodawka włosa, zaopatrzona w naczynia krwionośne i nerwy, ściśle związana z macierzą. Z części nabłonkowej, dzięki procesowi rogowacenia, powstaje łodyga włosa, czyli widoczna część włosa na powierzchni skóry. W pracy fryzjera pomocny jest podział łodygi na trzy części: nasadę, część środkową i końcówkę.

Korzeń włosa to ta część, która znajduje się w skórze i dzieli się na kilka części, pełniących różne funkcje. Ku dołowi rozszerza się, tworząc cebulkę (opuszkę), leżącą bezpośrednio nad brodawką, która dostarcza cebulce składników odżywczych. Brodawka, pokryta pojedynczą warstwą komórek, odpowiada za odtwarzanie tkanki włosowej poprzez ciągły podział komórek. Zbiorowisko tych komórek nazywane jest macierzą. Nad brodawką wytwarzają się nowe komórki potomne macierzy, które formują różne warstwy włosa i jego wewnętrzną osłonkę.

Tkanką, z której zbudowane są włosy, jest keratyna, a komórki ją wytwarzające to keratynocyty. W części nabłonkowej, tuż nad brodawką, znajdują się również melanocyty, które produkują barwnik melaninę. Korzeń włosa otoczony jest przez pochewki: wewnętrzną, przylegającą do włosa i równoważną warstwie ziarnistej i jasnej naskórka, oraz zewnętrzną, przylegającą do wewnętrznej i równoważną warstwie podstawnej i kolczystej naskórka. Pochewki te ściśle przylegają do miejsca ujścia gruczołu łojowego. Włos otacza torebka włosa, zbudowana z tkanki łącznej włóknistej, która zawiera włókna klejorodne.

Włos jest pozbawiony naczyń krwionośnych i nerwów. Krew krążąca w brodawce dostarcza składniki odżywcze do komórek macierzy. Brodawka włosa odpowiada brodawce skórnej. Jeśli brodawka zostanie uszkodzona, włos przestaje odrastać. Włos rośnie około 0,35 mm na dobę (10-12 mm na miesiąc), przy czym dziennie wypada około 60 włosów. Życie pojedynczego włosa trwa około 6-7 lat. Włosy najszybciej rosną w lecie i podczas snu, oraz między 16 a 24 rokiem życia. Między 40 a 50 rokiem życia kobiety tracą około 20% włosów, a z wiekiem stają się one coraz bardziej suche. Na przekroju poprzecznym włos składa się z: rdzenia (medulla pili), kory (cortex pili), cienkiej osłonki (cuticula), zwanej również łuskami.

Rdzeń włosa leży w jego osi i nie jest stałym elementem, występuje tylko w przypadku włosów grubszych i nie zawsze. Składa się z 1-2 szeregów komórek poprzecznie spłaszczonych, zawierających niewielkie ziarenka barwnikowe i mniej zrogowaciałych niż komórki warstwy korowej. Czasami zawiera również małe pęcherzyki gazu, co może sprawić, że włos wydaje się siwy lub biały. Kora stanowi główny składnik włosa i zbudowana jest z wydłużonych, zrogowaciałych komórek, które w korzeniu zawierają jeszcze jądro. Stanowi około 80% całkowitej masy włosa, ma strukturę włóknistą przypominającą sznurek lub linę.

W kierunku podłużnym przez komórki kory przewijają się włókna nabłonkowe, które nadają włosowi sprężystość i odporność na pociąganie. Komórki warstwy korowej składają się z mniejszych elementów zwanych makrowłóknami, które zawierają wewnątrz jeszcze mniejsze mikrowłókna. Osłonka włosa, zwana cuticulą, stanowi około 13% całkowitej masy włosów i leży na jego powierzchni, obejmując warstwę korową. Składa się z łusek, które zazwyczaj są bezbarwne i przezroczyste. Chronią one wnętrze włosa przed uszkodzeniami mechanicznymi, promieniowaniem UV i wpływają na jego zawartość wody.

Z punktu widzenia składu chemicznego zdrowego włosa, główne składniki to: białka (około 80%), woda (10-15%), pigmenty, minerały, lipidy (około 5-10%). Białka tworzące włosy to keratyna, czyli zrogowaciałe białka odporne na zgniatanie. Keratyna występuje w dwóch postaciach: włóknistej, która tworzy korę i naskórek, oraz amorficznej, która wypełnia szczeliny w trzonie włosa i łuskach, zapewniając mu elastyczność.

Do budowy włosów organizm potrzebuje przede wszystkim białka z pożywienia, ale także substancji energetycznych, takich jak glukoza, witaminy (A, E, z grupy B) oraz różne biopierwiastki (żelazo, miedź, selen, cynk), które stymulują wzrost i poprawiają wytrzymałość włosów. Szczególnie istotna jest siarka, która tworzy mostki dwusiarczkowe, łączące keratynę w trwałą strukturę włosa. Barwnik włosa, melanina, nadaje mu naturalny kolor i występuje w dwóch formach: eumelanina (brązowo-czarny pigment) i feomelanina (żółto-pomarańczowo-czerwony pigment). Melaniny zapewniają trwałość koloru włosa, są odporne na działanie czynników zewnętrznych i chronią go przed promieniowaniem UV.

Kolor włosów zależy od odcienia, rodzaju i ilości melanin występujących w nich. Włosy zawierają zawsze oba rodzaje melanin. Włosy ciemne, brązowe i czarne zawierają więcej eumelaniny, podczas gdy włosy blond i rude posiadają większą ilość feomelaniny. Brak melaniny powoduje, że włos staje się siwy. Odcień włosów zależy nie tylko od ilości melaniny, ale także od proporcji między eumelaniną a feomelaniną. Włosy bez melaniny są bezbarwne, co sprawia, że wydają się białe lub jasnożółte. Kolor włosów i tempo siwienia są głównie uwarunkowane genetycznie, ale również podlegają wpływowi hormonów. Produkcja pigmentów maleje wraz z wiekiem. Proces siwienia może rozpocząć się około 30 roku życia, jednak może zacząć się zarówno wcześniej, jak i później. Wraz z naturalnie zabarwionymi włosami pojawiają się też te pozbawione pigmentu, co fryzjer określa jako „udział bieli w włosach” lub stopień siwienia.

Fazy wzrostu włosa

Fazy wzrostu włosa, zwane także cyklem włosowym, obejmują okres od momentu, gdy włos zaczyna rosnąć do momentu jego wypadnięcia. Pierwsza faza, zwana anagenem, trwa od 2 do 6 lat i charakteryzuje się dobrze rozwiniętą opuszką włosa zawierającą macierz włosa, czyli obszar z najaktywniej dzielącymi się komórkami nabłonka. Anagen obejmuje około 80-85% włosów na głowie. Druga faza, zwana katagenem, jest fazą przejściową trwającą od 2 do 4 tygodni i dotyczy jedynie 0,5-1% włosów. W tej fazie macierz włosa ulega zwyrodnieniu, a brodawka włosa oddziela się, jednocześnie pochewka naskórkowa przekształca się w woreczek z włosem. Włos w fazie katagenu łatwo wypada samoistnie lub przy lekkim pociąganiu. Faza telogenu, czyli faza spoczynkowa, trwa od 2 do 4 miesięcy. W tej fazie górna część mieszka włosowego jest zachowana, ale zrogowaciały korzeń włosa leży bliżej powierzchni skóry, tworząc tzw. kolbę. Telogen dotyczy 1-20% włosów na głowie.

W każdej z faz cyklu włosa zachodzą zmiany, przy czym kolejność faz jest stała i powtarza się wielokrotnie w ciągu życia człowieka. Cały cykl wzrostu włosów trwa około 7 lat. Proces ten zależy od różnych czynników, takich jak cechy dziedziczne, stan ogólnego zdrowia, wiek, płeć, stan psychiczny oraz działanie gruczołów dokrewnych. Prawidłowo dziennie tracimy około 40-100 włosów, przy czym nowy włos zaczyna wzrastać z tego samego mieszka po około 1,5 do 3 miesięcy. Do oceny stanu wypadania włosów, stanu łodygi włosa oraz korzenia służy badanie trychologiczne.