Cukrzyca typu 1 edukacja

Cukrzyca typu 1 – choroba diabetologiczna o podłożu autoimmunologicznym, będąca zależna od podaży insuliny egzogennej. Jedna z najczęstszych chorób cywilizacyjnych na świecie, co wiąże się z epidemią otyłości, nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi oraz niską aktywnością fizyczną wśród społeczeństwa.

Cukrzyca powstaje z powodu zaburzeń homeostazy gospodarki węglowodanowej, a tak właściwie to zaburzeń produkcji i sekrecji insuliny (hormonu odpowiedzialnego za obniżanie poziomu glukozy we krwi) oraz w konsekwencji niestabilny poziom stężenia glukozy we krwi. Przewlekły stan hiperglikemii, czyli nadmierny poziom glukozy we krwi, jest odpowiedzialny za rozwój cukrzycy, która nie leczona farmakologicznie jest niebezpieczna dla zdrowia, a nawet życia. Konsekwencją tego może być również uszkodzenie narządów i tkanek, takich jak: naczynia krwionośne, serce, nerki, nerwy i oczy.

Ponadto długotrwały taki stan zaburzeń homeostazy organizmu przyczynia się do powstania stresu oksydacyjnego, który wpływa negatywnie na układ immunologiczny oraz rozstraja gospodarkę hormonalną.

Odpowiedzialnym narządem za produkcję i wydzielanie insuliny i glukagonu, który jest także gruczołem wydzielania wewnętrznego, jest trzustka, a w szczególności jej komórki beta – wyspy Langerhansa (które bezpośrednio uczestniczą w tym procesie). Jej destrukcja, a co za tym idzie upośledzenie sekrecji insuliny jest bezpośrednią przyczyną rozwoju cukrzycy.

Innym mechanizmem powstawania zaburzeń homeostazy glukozy w organizmie jest rozwój insulinooporności. Lecz bardzo często występują oba mechanizmy jednocześnie. Ich współwystępowanie powoduje ich wzajemne nasilanie wraz z długością okresu nieleczenia ich.

W przypadku cukrzycy typu 2 powstaje w wyniku insulinooporności, ale nie ma tutaj możliwości współwystępowania cukrzycy typu 1, gdyż cukrzyca typu 2 nie jest insulinozależna. W jej przypadku trzustka produkuje i wydziela do światła organizmu insulinę, lecz w nadmiarze (hiperinsulinemia), co w konsekwencji wyczerpuje pracę trzustki.

Cukrzyca typu 1 oraz typu LADA są zaburzeniem gospodarki węglowodanowej o podłożu autoimmunologicznym, przez co stanowi to także ryzyko współwystąpienia innego autoimmunologicznego schorzenia.

Rozpoznanie cukrzycy

Aby prawidłowo zdiagnozować zaburzenia homeostazy glukozy w organizmie należy wykonać badania laboratoryjne w kierunku poziomu stężenia glukozy, insuliny oraz doustny test obciążenia glukozą.

Doustny test tolerancji glukozy wykonywany jest u pacjentów ze stwierdzonym zaburzeniem gospodarki węglowodanowej lub podejrzewa się o to. Może też by sytuacja, że tacy pacjenci zostają zakwalifikowani do grupy „zaburzeń glukozy na czczo” lub „nieprawidłowej tolerancji glukozy”.

Cały ten test polega na pomiarze glukozy na czczo. Następnie wypiciu roztworu glukozy 75g rozpuszczonej w 100 ml wody. Po około 1 godzinie i 2 godzinach wykonuje się pomiar stężenia glukozy we krwi. Na tej podstawie powstaje krzywa glukozowa, która pokazuje czy występuje nieprawidłowa reakcja na spożycie glukozy. Tak, przedstawia się badanie obciążenia glukozą.

Przy diagnozowaniu cukrzycy bardzo często zleca się także wykonanie pomiaru stężenia peptydu C we krwi, który jest parametrem monitorującym produkcję endogennej insuliny. Nieprawidłowy zakres stężenia peptydu C oznacza nieprawidłową sekrecję insuliny w organizmie. Służy on do diagnostyki wydajności wysp trzustkowych (Langerhansa) w zakresie produkcji insuliny, gdyż jego cząsteczki przyczepiają się do cząsteczek insuliny. Jego stężenie odpowiada ilości wydzielanej insuliny. w Cukrzycy typu 1 jego stężenie jest bardzo niskie i zależy od stadium rozwoju cukrzycy.

W diagnostyce cukrzycy typu 1 również wykonuje się oznaczenie miana poziom przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD), jednego z tych przeciwciał (ICA, IAA, Ia-2) oraz przeciwciał z rodziny transporterów cynku (ZnT8). A najważniejsze w jej przypadku jest oznaczenie poziomu autoprzeciwciał. Dodatkowo stosuje się także pomiar hemoglobiny glikowanej bialka HbA1c, jako wyznacznik wyrównania glikemii (stężenie średnie z okresu 3 miesięcy).

Cukrzyca typu 1 jest charakterystyczna dla dzieci i młodzieży, lecz w tej gupie wiekowej mogą także występować inne typy cukrzycy. Podobnym typem cukrzycy jest cukrzyca typu LADA (również o podłożu autoimmunologicznym), lecz występuje przeważnie w grupie wiekowej 25-55 lat. Dla tej grupy wiekowej charakterystyczna jest także cukrzyca monogenowa typu MODY.

Cukrzyca typu 1 – charakterystyczne objawy

• nasilone pragnienie
• częste oddawanie dużych ilości moczu
• chudnięcie pomimo wzrostu apetytu
• nawracające zakażenia układu moczowo-płciowego
• ropne infekcje skóry
• zmęczenie, senność, ogólne osłabienie
• zaburzenia świadomości, w skrajnych przypadkach nawet śpiączka
• zawroty i bóle głowy
• nudności, wymioty
• bóle brzucha
• ból w klatce piersiowej
• zapach acetonu z ust

Cukrzyca typu 1 – leczenie

Podstawową leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia. Nieodpowiednie dawki oraz nieleczona cukrzyca może prowadzić do powstawania kwasicy ketonowej oraz hipoglikemii.

Metod podawania insuliny jest wiele. Począwszy od ciągłego podawania podskórnie insuliny za pomocą pompy insulinowej po peny z insuliną, które podają insuliny krótko działające oraz insuliny o przedłużonym działaniu.

Dostępne są na rynku preparaty insulinowe będące analogiem ludzkiej insuliny oraz takie sztucznie zsyntetyzowane. Rodzaj oraz dawki insuliny dobiera dla nas indywidualnie lekarz diabetolog, w zależności od stopnia rozwoju cukrzycy, stylu życia oraz zawartości węglowodanów w naszej diecie.

Dostępne są badania kliniczne, które mówią o metodzie leczenia cukrzycy dla osób z najbardziej rozwiniętą cukrzycą typu 1 wraz z niewydolnością nerek, jaką jest przeszczep trzustki. Choć na razie trwają badania nad dopracowaniem tej metody pod wieloma aspektami. Jednak istnieje perspektywa mniej ryzykownej i łatwiejszej metody, jaką jest przeszczep samych wysp trzustkowych Langerhansa lub komórek beta poprostu.

Prewencja rozwoju cukrzycy

Tak samo jak leczenie cukrzycy mają działania profilaktyczne zapobiegające rozwojowi cukrzycy. Obejmują one zarówno prawidłowe nawyki żywieniowe oraz prowadzenie zdrowego stylu życia, zwłaszcza odpowiedni poziom codziennej aktywności fizycznej.

Należy tu także wspomnieć o ograniczeniu ryzyka przewlekłego stresu oksydacyjnego oraz powstaniu zaburzeń układu immunologicznego, a także zadbanie o prawidłową gospodarkę hormonalną.

Cukrzyca typu 1 – odżywianie

Sposób odżywiania się osób z cukrzycą typu 1 powinien być dobrze zbilansowany, urozmaicony, dostosowany do wieku, płci, pod względem kaloryczności biorąc pod uwagę tempo podstawowego metabolizmu oraz stylu życia (codziennej aktywności) oraz ogólnego stanu zdrowia. Lecz nowoczesne metody podawania insuliny oraz jej rodzaje znacznie ułatwiają utrzymanie wysokiej jakości życia oraz mniejsze restrykcje żywieniowe.

Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) głównym celem leczenia żywieniowego jest utrzymanie prawidłowej wartości stężenia glukozy we krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy. Wśród pacjentów z cukrzycą typu 1 nie obserwuje się osób z nadmierną masą ciała, więc nie potrzeba w tej sytuacji stosowania diet redukcyjnych (o obniżonej kaloryczności).

Z przeprowadzanych aktualnie badań naukowych wynika, że najbardziej rekomendowaną dietą do zastosowania wśród diabetyków jest dieta śródziemnomorska jako wzorzec żywienia w cukrzycy. Zawiera ona wszystkie zasady oraz korzystnie prozdrowotne produkty spożywcze dla utrzymania prawidłowego poziomu glikemii w organizmie.

Dla osób ze zdiagnozowaną choroba diabetologiczną przeprowadza się edukację indywidualną zawierającą aspekt roli węglowodanów w diecie cukrzyka oraz optymalnego dawkowania insuliny w zależności od ilości spożytych węglowodanów w posiłku. Niezbędnym elementem jest umiejętność posługiwania się tabelą wymienników węglowodanowych (WW) oraz wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT).

Cukrzyca typ 1 – dieta

Na utrzymanie stabilnego poziomu glikemii jest odpowiednio racjonalne spożywanie wybranych produktów będących źródłem węglowodanów, odpowiednio prostych (owoce i warzywa, słodycze i produkty przetworzone, napoje słodzone, zamienniki cukru) oraz złożonych (produkty zbożowe, owoce i warzywa).

Będąc diabetykiem powinieneś także znać pojęcie indeksu oraz ładunku glikemicznego oraz umieć posługiwać się tabelą indeksu glikemicznego oraz wiedzieć jak wyliczyć sobie ich wartość w spożytym posiłku. Kluczowym aspektem odpowiedniego planowania posiłków, tak aby mieścił się w zakresie norm dla niskiego lub na granicy średniego ładunku glikemicznego.

Najmniejszy wpływ na stabilność glikemii ma fruktoza (owoce, warzywa) oraz laktoza (produkty mleczne i nabiał). Istotne są też odpowiednie proporcje pomiędzy wybranymi rodzajami węglowodanów. Na przykład produkty skrobiowe mające większą zawartość amylozy charakteryzują się niższym indeksem glikemicznym (produktami takimi są: ryż paraboliczny, kasza jęczmienna, rośliny strączkowe).

Spożywanie produktów spożywczych będących głównie źródłem błonnika pokarmowego oraz skrobi opornej korzystnie wpływa na utrzymanie stabilnego poziomu glikemii we krwi. Dzieje się to dlatego, że opóźniają on przyswajanie węglowodanów. Dlatego warto postawić na produkty wysokobłonnikowe w diecie cukrzycowej.

Wybierając w sklepie gotowe produkty należy zapoznać się z ich etykietami przed ich zakupem, gdyż wiele z nich ma tzw. dodany cukier lub cukier w innych postaciach, których należy unikać w swojej diecie, a przy najmniej spożywać je ostrożnie przy odpowiedniej dawce insuliny.

Przekąski niskowęglowodanowe:

• owoce (jabłko 100g, gruszka 80g, maliny, truskawki 200g, nektarynka 85g)
• sałatki ze świeżych warzyw (pomidory, ogórki, sałata, rzodkiewki, itp)
• serek wiejski
• jogurt naturalny, maślanka, kefir do 200g
• jajko, wędliny, mięsa, ryby

Podawanie insuliny

Niedostosowania odpowiedniej dawki podawanej insuliny przed posiłkiem może skutkować hipo- lub hiperglikemią (tzw. efekt glikemiczny). Oba te stany stanowią zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Dlatego, aby tego uniknąć należy dobrze zaplanować posiłek oraz prawidłowo przeliczyć wszystkie niezbędne wartości do ustalenia prawidłowej dawki insuliny.

Insulinę podaje się przed przed głównymi posiłkami: śniadanie, obiad i kolacja. Jeśli zaś mamy ochotę zjeść więcej posiłków, tzw. posiłek uzupełniający, np. 2 śniadanie lub podwieczorek, zaleca się, aby nie przekraczały one 10g węglowodanów. W takiej sytuacji nie podaje się insuliny na korektę glikemii, gdyż działa jeszcze insulina podana do głównego posiłku.

Dawka oraz czas przyjęcia insuliny przed posiłkowej zależy nie tylko od zawartości węglowodanów w planowanym posiłku, ale także od aktualnego poziomu glikemii. Ogólnym zaleceniem, które usłyszymy od diabetologa, jest podanie dawki insuliny do ok. 10 min przed posiłkiem, jeśli wartość aktualnej glikemii jest w zakresie normy (poniżej 140 mg/dl). Jeśli glikemia jest wyższa (powyżej 160 mg/dl) należy odczekać od podania insuliny ok. 30 min lub dłużej do posiłku. Natomiast w przypadku wystąpienia hipoglikemii (za niskiego stężenia glukozy we krwi) przed posiłkiem należy natychmiast spożyć glukozę lub produkt będący źródłem szybko przyswajających cukrów do wartości 2 WW, a przyjąć dawkę insuliny w trakcie posiłku lub po (gastropareza).

Cukrzyca typu 1 – osobista pompa insulinowa

Aktualnie stosowane są 3 rodzaje bolusów insulinowych (prosty, przedłużony i złożony) w zależności od składu posiłku oraz aktualnego poziomu glikemii, która jest mierzona przy pomocy pompy insulinowej (odpowiada ona także za podawanie wybranych dawek insuliny).

W sytuacji posiłku węglowodanowego podaje się bolus prosty, czyli jednokrotne podanie dawki insuliny przed takim posiłkiem. W przypadku posiłku białkowo-tłuszczowego (one także podnoszą poziom glukozy we krwi, ale uwalniają się w dłuższej perspektywie) zastosowanie ma tutaj bolus przedłużony, czyli insulina podawana przez dłuższy czas, także po posiłku. Taka dawka insuliny jest obliczana na podstawie WBT, wynosząca 30-50% wartości WW. Natomiast posiłki zawierające wszystkie makroskładniki, czyli węglowodany, białko i tłuszcze potrzebują bolusa złożonego, czyli odpowiedniej dawki bolusa prostego i bolusa przedłużonego.

Cukrzyca typu 1 – słowniczek:

1 wymiennik węglowodanowy (WW) – to taka ilość produktu spożywczego, która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych.

Chcąc zatem obliczyć ilość WW w produkcie należy skorzystać z tabel WW. Zważyć produkt, wartość masy produktu podzielić przez wartość przypisaną do wybranego produktu. Drugą metodą jest obliczenie za pomocą wartości podanej na etykiecie produktu/posiłku gotowego, biorąc pod uwagę wartość węglowodanów ogólnie, odejmując od niej wartość zawartości błonnika. Podaną wartość należy podzielić przez 10. Ta wartość należna jest 100 gramom produktu, więc teraz należy obliczyć dla swojej masy produktu.

1 wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) – to taka ilość produktu, która zawiera 100 kcal pochodzących z białka i tłuszczu w danym posiłku.

Obliczenie jest podobne jak w przypadku WW. Lecz należy przeliczyć ilość białka i tłuszczu na gramy, zgodnie z zasadą, że białko to 4 kcal, a tłuszcze to 9 kcal. Uzyskaną wartość należy podzielić przez 100.

Rola dietetyka w wsparciu leczenia cukrzycy typu 1

Rola dietetyka w wsparciu leczenia cukrzycy typu 1 jest niezwykle istotna. Cukrzyca typu 1 to przewlekła choroba metaboliczna, w której trzustka nie produkuje wystarczającej ilości insuliny, hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu cukru we krwi. Osoby z cukrzycą typu 1 muszą stale monitorować swoje poziomy glukozy i dostarczać organizmowi odpowiednią ilość insuliny.

Oto jakie jest znaczenie dietetyka w leczeniu cukrzycy typu 1:

1. Indywidualizacja planu żywieniowego:

• Dietetyk może opracować spersonalizowany plan żywieniowy dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta z cukrzycą typu 1. Plan ten uwzględniać będzie wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej, masę ciała oraz cele żywieniowe pacjenta.

2. Kontrola poziomu glukozy:

• Dietetyk pomoże pacjentowi zrozumieć, jak różne rodzaje pokarmów wpływają na poziom glukozy we krwi. Wspólnie z pacjentem można opracować strategie, które pomogą utrzymać stabilne poziomy cukru we krwi.

3. Edukacja żywieniowa:

• Dietetyk będzie edukować pacjenta na temat roli węglowodanów, białka i tłuszczów w diecie oraz jak dostosować posiłki do potrzeb insuliny. Warto również uczyć pacjenta, jak czytać etykiety produktów spożywczych, obliczać ilość węglowodanów i kontrolować rozmiar porcji.

4. Monitorowanie diety:

• Dietetyk może pomóc w monitorowaniu diety pacjenta i dokonywaniu zmian, jeśli to konieczne. Regularne konsultacje pozwalają na śledzenie postępów i dostosowywanie planu żywieniowego w miarę potrzeb.

5. Zarządzanie wagą:

• Jeśli pacjent z cukrzycą typu 1 ma nadwagę lub otyłość, dietetyk może pomóc w opracowaniu planu żywieniowego, który wspiera utratę wagi lub utrzymanie prawidłowej masy ciała.

6. Monitorowanie innych czynników zdrowia:

• Dietetyk może pomóc w monitorowaniu innych czynników zdrowia, takich jak poziom cholesterolu, ciśnienie krwi i ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, które są często zwiększone u osób z cukrzycą typu 1.

7. Współpraca z innymi specjalistami:

• Dietetyk może współpracować z lekarzem, pielęgniarką i innymi specjalistami w opiece nad pacjentem z cukrzycą typu 1, co pozwala na kompleksowe zarządzanie chorobą.

8. Motywacja i wsparcie psychologiczne:

• Dietetyk może dostarczyć pacjentowi wsparcia psychologicznego i motywacyjnego, pomagając mu utrzymać zdrowy styl życia i przestrzegać zaleceń żywieniowych.

Rola dietetyka w leczeniu cukrzycy typu 1 jest nie tylko dostarczanie informacji na temat zdrowego żywienia, ale także wspieranie pacjenta w osiągnięciu i utrzymaniu dobrego stanu zdrowia. Współpraca z doświadczonym dietetykiem może znacząco poprawić jakość życia osób z cukrzycą typu 1 i pomóc w uniknięciu powikłań związanych z chorobą.